پیشتر نوشته بودم که گروه گمانه تلاش قابل تقدیری در نشر علم و مقابله با چرندیات شبه علمی و غیرعلمی دارد که امیدوارم ادامه یابد. اما یادآور شدم که این گروه همچنین ورود ناشیانه و ناآگاهانه ای به امور دینی/عقیدتی دارد که اصلا قابل چشم پوشی نیست؛ از مقاله ی روزه داری گرفته تا رد برهان علیت. درباره ی روزه داری تصمیم گرفتم در این پست غیر مستقیم نقدی داشته باشم. اما در این پست سعی دارم به بررسی مطلب "اینشتین؛ آگنوستیک یا شیعه اثنی عشری؟" بپردازم.

به ادامه مطلب مراجعه کنید.


 داستان از شایعه ی مضحک شیعه شدن اینشتین آغاز شد. در نادرستی شایعه شکی نیست اما موضوع این پست عقاید دینی منسوب به اینشتین است. نگارنده ی مطلب در گروه گمانه مدعی است: "اینیشتین همواره در هاله ای میان آتئیست و آگنوستیک غوطه ور بود." در ادامه اما هیچ ارجاعی وجود ندارد که نشان بدهد اینشتین حداقل یک بار اظهار کرده باشد که آتئیست است تا بتوان تمایلات آتئیستی را به او نسبت داد. در واقع اینشتین بار ها اعلام کرده است که آتئیست نیست.


 در کتاب "Einstein and religion" نوشته ی ماکس جمر (Max Jammer)، چندین نقل قول از اینشتین آمده است که صراحتا آتئیست بودن خود را رد می کند (به دلیل عدم دسترسی به کتاب کامل، آن چه در ادامه می آید، نقل از این مطلب است):


"There is harmony in the cosmos which I, with my limited human mind, am able to recognise, yet there are people who say there is no God. But what really makes me angry is that they quote me to support such views.


 یک هماهنگی در جهان وجود دارد که من، با ذهن انسانی محدود خود، قادر به تشخیص آن هستم. هنوز افرادی هستند که می گویند خدایی وجود ندارد، اما چیزی که واقعا مرا خشمگین می کند آن است که این افراد از قول من می گویند که از چنین دیدگاه هایی حمایت می کنم. (صفحه 97)"


"I am not an atheist, and I don’t think I can call myself a pantheist.


 من آتئیست نیستم، و فکر نمی کنم بتوانم خود را پان تئیست بنامم. (صفحه 48)"


 جمر همچنین صراحتا می گوید: "اینشتین نه آتئیست بود و نه آگنوستیک. (صفحه 96)" در کتاب "Einstein: his life and universe" نوشته ی والتر آیزاکسون (Walter Isaacson)، آمده است:


 "او [اینشتین] در نامه ای توضیح می دهد: آتئیست های متعصب... مانند بردگانی هستند که هنوز وزن زنجیر هایی را که پس از نبردی سخت انداخته اند، احساس می کنند. آن ها مخلوقاتی هستند که -در لجاجت خود علیه دین سنتی تحت عنوان افیون توده ها- نمی توانند موسیقی افلاک را بشنوند." او همچنین می گوید: "شاید بتوانید مرا آگنوستیک بنامید اما من هیچ سهمی از روحیه ی مبارز آتئیست های حرفه ای که اشتیاقشان عمل دردناک آزادی از قید تعالیم مذهبی است، ندارم."


 تا این جای کار مشاهده کردید که به هیچ وجه اینشتین آتئیست نبوده است. نگارنده سپس مدعی شده است که با توجه به نامه ی اینشتین به Morton Berkowitz او یک آگنوستیک است. با این که ارجاع مناسبی برای متن ذکر نشده است اما متن مذکور واقعیت داشته و می توانید نامه را در این جا مشاهده کنید. اما منظور اینشتین از "دید آگنوستیکی درباره ی خدا" چیست؟ پاسخ را باید در ادامه بررسی کرد.


 نگارنده به نقل از کتاب "Albert Einstein; human side" مدعی می شود که اینشتین به وجود خدا باور نداشته است. ابتدا از شما خواهش می کنم متن انگلیسی را به دقت بخوانید:


"It was, of course a lie what you read about my religious convictions, a lie which is being systematically repeated. i don`t believe in a personal God and i have never denied this but have expressed it clearly..."


و حالا این ترجمه ای است که نگارنده ارائه کرده است:


"این دروغی است که بارها در مورد دین من تکرار شده. من به خدا اعتقادی ندارم، گرچه هیچ‌گاه آن را رد نکرده‌ام..."


 نمی دانم متوجه اختلاف فاحش میان متن اصلی و ترجمه شده اید یا نه:


"البته که این چیز هایی که شما خوانده اید یک دروغ درباره ایمان مذهبی من بوده است که بار ها تکرار شده است. من به خدایی شخصی اعتقاد ندارم و هیچگاه آن را رد نکرده ام، گرچه به روشنی آن را اظهار کرده ام..."


 همان طور که دیدید، متن مذکور درباره ی عدم اعتقاد اینشتین به خدای شخصی است نه هر گونه مفهومی از خدا. در واقع "دیدگاه آگنوستیکی درباره ی خدا" و آن طور که نگارنده در ادامه از نامه ی اینشتین به گوتکیند نقل می کند، "محصول جهل بشر بودن خدا" همگی مربوط به مربوط به خدای شخصی و انسان گونه (Anthropomorphic) بوده و ناشی از دیدگاه پان تئیستی اینشتین درباره ی خداست. در همین نامه ی گوتکیند به وضوح می توان دید اینشتین نوک پیکان انتقاد خود را به سمت عقاید مذهبی مسیحیان و یهودیان و مفهوم خدای انسان گونه نشانه رفته است گرچه آن ها را به مانند یک آگنوستیک رد نمی کند. آن چه که نگارنده غوطه وری میان آتئیسم و لا ادریگری دیده است، در واقع یگانه انگاری (پان تئیسم) است که می توان آن را بهترین توصیف در مورد عقاید مذهبی اینشتین دانست (همانطور که از کتاب جمر ذکر شد، اینشتین خود را کاملا پان تئیست نمی داند). اختلاف فاحشی که در ترجمه ی متن فوق وجود دارد، حداقل به عقیده ی بنده نمی تواند یک اشتباه خالی از اغراض بوده باشد.


 نگارنده حتی می توانست در لینکی که از ویکی پدیا ارائه کرده است، به وضوح پان تئیست بودن اینشتین را دریابد. جمر از قول اینشتین نقل می کند: "ما پیروان اسپینوزا خدا را در نظم شگفت انگیز و قانون مندی موجودات و در روحی که خود را در انسان و حیوان متجلی می کند، می بینیم. این سوال متفاوتی است که آیا باید خدای شخصی مورد بحث قرار گیرد..." ظاهرا نگارنده تنها برخی از منابع را گزینش کرده و بقیه را رها کرده است!


 در نهایت، ضمن توصیه به خوانندگان عزیز برای مطالعه ی دقیق منابع یاد شده، امیدوارم گروه گمانه از فعالیت های غیر مفید دوری کرده و به مبارزه ی مفید علیه شایعات ادامه دهد.


هرگونه بهره برداری ازمطلب تنها با ذکر نام وبلاگ "زندگی و علم" به عنوان منبع مجاز است.