با فرا رسیدن فصل پاییز، بارندگی ها نیز آغاز می شوند. بارش باران، در بسیاری از افراد حس خوبی ایجاد می کند که گاهی با نوستالژی نیز همراه می شود. یکی از مهم ترین عوامل ایجاد این حس، رایحه خوشی است هنگام بارندگی حس می شود. منشا این رایحه چیست؟ آیا توضیح علمی برای آن وجود دارد؟
به ادامه مطلب مراجعه کنید.

 پس از به سر آمدن دوره خشکی با اولین بارندگی، بیرون قدم می زنید و حتما با رایحه ای دل انگیز، با طراوت و نیرومند که شما را به هیجان می آورد، برخورد می کنید. اگر نمی دانید مسئول این رایحه ی مرموز و شگفت انگیز چیست، شما تنها نیستید.

 در سال 1964، دو دانشمند استرالیایی به نام های ایزابل جوی بیر (Isabel Joy Bear) و آر.جی. توماس (R.G. Thomas) اولین مطالعه علمی بوی باران را با مقاله ای تحت عنوان "طبیعت بوی خاک رس (the nature of Agrillaceous odor)" آغاز کردند. در آن مقاله آن ها واژه پتریکور (petrichor) را [به معنای بوی باران باریده روی خاک خشک- مترجم] ابداع کردند تا به توضیح پدیده مورد نظر کمک کند. این واژه مرکب از دو ریشه ی یونانی petra به معنای سنگ و ichor به معنای خون خدایان در اساطیر باستان است.

 در آن مقاله و مقاله ی بعدی آن ها به نام "پتریکور و رشد گیاه"، نشان دادند که یکی از علت های اصلی این رایحه، مخلوطی از روغن هایی است که از چند گیاه در دوره های خشکی ترشح می شود. هنگامی که پس از دوره ی خشکی، بارندگی فرا می رسد، ترکیبات روغنی که طی زمان روی سنگ ها و خاک خشک انباشته شده اند، [با آب باران] مخلوط شده و در هوا پراکنده می شوند. همچنین مشاهده شده است که این روغن ها جوانه زدن دانه را مهار می کنند و گویا گیاهان آن ها را می سازند تا رقابت و تلاش برای منابع کمیاب آب در طول فصل های خشک کاهش یابد.

 این روغن ها همراه با سایر ترکیبات بوی باران را می سازند. یک ماده ی معمول در خاک به نام ژئوسمین (geosmin)، که به ویژه در مناطق مرطوب و جنگلی وجود دارد، فرآورده ی شیمیایی یک باکتری خاک زی به نام Actinomycete هستند [از شاخه آکتینوباکتری ها، که با تشکیل هیف و هاگ زایی، بسیار مشابه قارچ ها هستند- مترجم]. هنگامی که این باکتری ها هاگ تولید می کنند، ژئوسمین می سازند. نیروی هوای مرطوب با برخورد به زمین این هاگ ها را به هوا می فرستند و هوای مرطوب حاوی ژئوسمین وارد بینی ما می شود.

هیف های آکتینومایسیت ها

 از آن جایی که این باکتری ها در شرایط مرطوب فراوان می شوند و در دوران خشکی هاگ تولید می کنند، در اولین مرحله ی بارش پس از خشکی، بوی ژئوسمین اغلب مشخص تر از هر زمان دیگر است زیرا بزرگ ترین منابع هاگ در خاک جمع شده اند. در مقاله ی E.H. Polak و J. Provasi به نام "حساسیت بویایی به انانتیومر های ژئوسمین" مشخص شده است که بویایی انسان به شدت نسبت به ژئوسمین حساس است. به طوری که بوی آن با غلظت 1 واحد در تریلیون (1 ppt) برای برخی قابل تشخیص است.

 گاز اوزون نیز در ترکیب رایحه ی باران شرکت دارد؛ به ویژه در بارش های همراه با صاعقه و رعد و برق. رعد باعث واکنش مولکول های اکسیژن و نیتروژن می شود که اغلب منجر به تشکیل نیتریک اکسید (NO) می شود و نیتریک اکسید نیز در واکنش با سایر مواد شیمیایی اتمسفر اوزون تولید می کند. گاهی حتی می توان بوی اوزون را در هوا حس کرد که بویی تند و یادآور گاز کلر دارد.

 جدا از بحث منشا شیمیایی رایحه ی باران، سوال عمیق تر این است که چرا بوی باران برای ما خوشایند است. برخی دانشمندان باور دارند که این امر محصول تکامل است. دایانا یانگ (Diana Young) انسان شناس دانشگاه کویینزلند، مشاهده نموده است که مردم pitjantjatjara در غرب استرالیا، رنگ سبز و بوی باران را مرتبط می دانند، که اشاره ای است به پیوند عمیق میان بارندگی نخست و انتظار رویش گیاهان [گرچه با توجه به آن چه در بررسی روان شناسی تکاملی خواهیم دید، این فرضیات مادامی که شواهدی ارائه ندهند، علمی نخواهند بود- مترجم].

هرگونه بهره برداری ازمطلب تنها با ذکر نام وبلاگ "زندگی و علم" به عنوان منبع مجاز است.