بسم الله الرحمن الرحیم
طبق روند توضیح داده شده در مقدمه، آخرین بخش از سری نقد های ساینتیفیک امریکن بر مستند اخراج شده، نوشته ی جان رنی و استیو میرسکی تقدیم مخاطبان محترم وبلاگ زندگی و علم می شود. لازم به تذکر مجدد است که انتشار مطالب نشان دهنده ی تایید عقاید نویسندگان آن ها نیست.
به ادامه مطلب مراجعه کنید.
در مستند "اخراج شده: فهمیدن مجاز نیست (Expelled: No intelligence allowed)" بن استین چهره ای انقلابی به خود می گیرد و می خواهد در برابر سازمان های علمی، از آزادی و صداقت دفاع کند و ایده هایی بحث بر انگیز مانند طراحی هوشمند را مطرح کند. اما مستند اخراج شده، خودش اشکالاتی در بیان حقایق درباره ی تکامل (فرگشت)، طراحی هوشمند و موضوعات محوری اش، دارد. در ادامه نمونه هایی از این اشکالات ذکر شده است.
1- فیلم مستند اخراج شده سخنانی گزینشی را از داروین نقل می کند تا آن را با هولوکاست و به نژادی پیوند بدهد.
هنگامی که فیلم در حال پرونده سازی است تا داروین و نظریه ی تکامل (فرگشت) را مسئول هولوکاست نشان بدهد، بن استین، بخش هایی از کتاب تبار انسان نوشته ی چارلز داروین را به این شکل روایت می کند:
"... در حیات وحش، افراد ضعیف از نظر جسمی و ذهنی به زودی حذف می شوند. ما انسان ها را متمدن کرده ایم و از سوی دیگر، بیشترین تلاش خود را برای مقابله با فرایند حذف انجام می دهیم. ما برای افراد کند ذهن، معلول و بیمار آسایشگاه می سازیم. بنابراین افراد ضعیف جوامع متمدن، تولید مثل می کنند. هر کسی که به شیوه ی پرورش حیوانات اهلی مراجعه کند، گمان خواهد کرد که این کار ها باید بزرگ ترین آسیب به نوع بشر باشد. به سختی کسی آن قدر نادان است که به بدترین حیواناتش اجازه ی تولید مثل بدهد..."
و این متن اصلی است که در کتاب تبار انسان دیده می شود (بخش های خوانده نشده به صورت اریب (Italic) نمایش داده شده اند):
"... در حیات وحش، افراد ضعیف از نظر جسمی و ذهنی به زودی حذف می شوند. و آن هایی که باقی می مانند، سلامتی شدیدی را از خود نشان می دهند. ما انسان ها را متمدن کرده ایم و از سوی دیگر، بیشترین تلاش خود را برای مقابله با فرایند حذف انجام می دهیم. ما برای افراد کند ذهن، معلول و بیمار آسایشگاه می سازیم. ما قوانینی مربوط به فقر تنظیم می کنیم و پزشکان ما حد اکثر مهارت خود را به کار می گیرند تا در آخرین لحظات، زندگی افراد را نجات دهند. دلایلی وجود دارد تا بپذیریم، واکسیناسیون هزاران انسان ضعیف را نجات داده است؛ افرادی که در گذشته، بدون واکسن، در اثر آبله از پای در می آمدند. بنابراین افراد ضعیف جوامع متمدن، تولید مثل می کنند. هر کسی که به شیوه ی پرورش حیوانات اهلی مراجعه کند، گمان خواهد کرد که این کار ها باید بزرگ ترین آسیب به نوع بشر باشد. شگفت آور است که تصمیمات اشتباه در نگهداری و مراقبت، چگونه خیلی زود به نابودی یک نژاد اهلی می انجامد. اما منحصرا در مورد انسان، به سختی کسی آن قدر نادان است که به بدترین حیواناتش اجازه ی تولید مثل بدهد..."
سازندگان فیلم به جملات بعدی موجود در کتاب اشاره نمی کنند:
"...کاری که احساس می کنیم برای کمک به افراد بیچاره باید انجام دهیم، در اصل بازتابی از غزیره ی همدردی است که به عنوان بخشی از غرایز اجتماعی کسب شده است؛ اما، همانطور که پیشتر نشان داده شد، بعد ها به صورتی معمول تر و بسیار رایج تر در آمد. هیچکس از ما، حتی با استدلال های قوی، نمی تواند مانع این همدردی شود؛ مگر این که شریف ترین بخش از طبیعت خود را پایمال کند. شاید یک جراح هنگام عمل از خود سنگدلی نشان دهد، اما دلیل آن این است که می داند کارش به نفع سلامتی بیمارش است. اما اگر عمدا از افراد ضعیف و درمانده غافل می شدیم، هدف این کار ها فقط یک منفعت مشروط می شد، چیزی مانند شرایط مخرب کنونی."
داروین به صراحت ایده ی حذف افراد ضعیف را رد می کند و آن را غیر انسانی و شرورانه می خواند. این عبارات در مستند اخراج شدگان (Expelled) تحریف شده اند. سازندگان فیلم می بایست از متن کامل آگاه باشند، اما آن ها تنها بخش هایی را انتخاب کردند که با هدف آن ها سازگار باشد.
2- سخنرانی بن استین در سالن شلوغ موجود در فیلم، ساختگی بود.
بینندگان مستند اخراج شده شاید تصور کنند که بن استین در دانشکده ها و سایر مکان های عمومی، برای حمایت از طراحی هوشمند در برابر چیزی که آن را "علم بزرگ" می نامد، سخنرانی کرده است. اگر او چنین کاری کرده باشد، سازندگان فیلم یکی از این سخنرانی ها را جعل کرده اند. سخنرانی نمایش داده شده در آغاز و پایان فیلم، صرفا یک صحنه سازی برای ساختن فیلم بوده است. مایکل شرمر در گفت و گو با مقامات رسمی دانشگاه Pepperdine، همان دانشگاهی که صحنه های مذکور فیلم برداری شده اند، دریافت که تعداد کمی از حاضران دانشجو بوده اند. بیشتر آن ها کسانی بودند که توسط سازندگان جمع آوری شدند. کف زدن و تشویق بن استین توسط حاضران نیز از همین راه تامین شده است.
3- دانشمندان حاضر در فیلم فکر می کردند که برای فیلمی دیگر مصاحبه می کنند.
ریچارد داوکینز، پل زاخاری مایرز، یوجینی اسکات، مایکل شرمر و دیگر طرفداران تکامل (فرگشت) که در فیلم ظاهر شده اند، به صورت عمومی اعلام کرده اند که سازندگان فیلم، در ابتدا ترتیب مصاحبه ی آنان را برای فیلمی به نام تقاطع داده بودند. فیلمی که گویا درباره ی تقاطع دین و علم بوده است. آن ها بعد ها شگفت زده شدند که در مستند اخراج شده ظاهر شده اند؛ مستندی که "آزار و اذیت گسترده ی دانشمندان را افشا می کند؛ دانشمندانی که به دنبال مشروع کردن علم و مخالفت با دیدگاه های علمی حاکم هستند." (جملات برگرفته از بسته ی مطبوعاتی فیلم).
اما دقیقا چه هنگام "تقاطع" تبدیل به "اخراج شده" شد؟ سازندگان اظهار کرده اند که تغییر در عنوان و پیام فیلم هنگامی رخ داد که آن ها با دانشمندان مصاحبه کردند: جمع آوری شواهد آن ها را رفته رفته متقاعد کرد که معتقدان به طراحی هوشمند مورد ستم واقع شده اند. اما همانطور که وسلی الزبری (Wesley Elsberry) وبلاگ نویس، در این جا گفته است، وی هنگام جستجویی در دامنه های ثبت شده، دریافت که دامنه ی expelledthemovie.com در 1 مارس 2007 ثبت شده است؛ یعنی بیش از یک ماه قبل از مصاحبه با دانشمندان مذکور. این حقایق، این ایده را تقویت می کنند که "تقاطع"، تنها عنوانی ابزاری برای مصاحبه با دانشمندان بوده است.
4- پژوهشگر غمخوار طراحی هوشمند، که فیلم می گوید از موسسه ی اسمیتسون اخراج شده است، هرگز استخدام نشده بود!
بخشی از فیلم به پرونده ی ریچارد استرنبرگ می پردازد؛ کسی که در موزه ی ملی تاریخ طبیعی اسمیتسون پژوهشگر بوده و از سردبیران نشریه ی "مقالات انجمن زیست شناسی واشنگتن" بوده است. به نقل از فیلم، او پس از موافقت با انتشار مقاله ی استیفن مایر، از سردبیری برکنار شد، در موسسه ی اسمیتسون تنزل رتبه یافت و به یک دفتر دورافتاده منتقل شد و دچار شکست های حرفه ای دیگری شد. فیلم همچنین به گزارشی از دفتر نماینده ی کنگره مارک سودر اشاره می کند، که درباره ی "تعصب و سیاست بازی در موسسه ی اسمیتسون" می باشد و آزار و اذیت استرنبرگ را تقبیح می کند.
بازگویی گزینشی و از قلم انداختن جزئیات پرونده ی استرنبرگ، در هر صورت برای فیلم غیر حرفه ای محسوب می شوند. استرنبرگ هرگز در استخدام اسمیتسون نبوده است: یک کمک پژوهشگر، همواره دوره ی زمانی محدودی کار می کند و هنگامی که دوره ی او به پایان رسید، موقعیت جدیدی به عنوان یک پژوهشیار به او پیشنهاد شد. به عنوان سردبیر، تصمیم استرنبرگ برای همتراز خوانی و تایید مقاله ی مایر، که همگی توسط خودش انجام شد، در چندین زمینه بسیار پرسش بر انگیز بود؛ به همین دلیل انجمن علمی که مقاله را منتشر کرده بود، بعد ها آن را رد کرد. برنامه ریزی شده بود که استرنبرگ به عنوان سردبیر نشریه کاهش رتبه یابد. در واقع مقاله ای که او منتشر کرد، طبق برنامه ریزی آخرین کار او در این سمت بود.
گزارش نماینده ی کنگره، مارک سودر که پیش از این نیز دیدگاه های مثبت خود را درباره ی طراحی هوشمند اظهار کرده بود، هرگز به طور رسمی در ثبت اسناد کنگره پذیرفته نشد. بر خلاف اظهارات گزارش، ضمیمه ی آن حاوی رونوشت ایمیل ها و اسناد دیگری است که در آن مقامات مافوق استرنبرگ و افرادی دیگر، در مورد عدم تنبیه استرنبرگ به دلیل طرفداری وی از طراحی هوشمند بحث می کنند.
5- علم دیدگاه های مذهبی یا "طراحی هوشمند" را به دلیل تعصب خداناباورانه رد نمی کند.
مستند اخراج شده بار ها تکرار می کند که "علم بزرگ"، دیدگاه های طراح باورانه را ممنوع کرده است (اشاره ای به دیگر دیدگاه های مذهبی نمی شود). اما هیچ گاه توضیح نمی دهد که چرا؟ تکامل (فرگشت) و بقیه ی "علوم بزرگ" تنها با عملکردی آتئیستی توصیف می شوند.
در واقع علم به دلیل این که دیدگاه های طراح باورانه فاقد ضرورت منطقی هستند، از آن ها اجتناب می کند. روش علمی شامل مشاهده و آزمایش سخت گیرانه در جهان مادی است. در این روش تنها شواهدی پذیرفته می شوند که قابل اندازه گیری باشند یا به صورت تجربی تایید شوند (قانونی که طبیعت گرایی روشمند (Methodological naturalism) نامیده می شود). این قانون از غیر قابل آزمایش شدن و پیچیده شدن نظریات علمی جلوگیری می کند.
با این شرایط، ایده های طراح باورانه بدون دلایل علمی مستقلی که طبیعت طراح را نشان دهد و تعریف کند، به سرعت دقت خود را از دست می دهد. بدون این شرایط، ایده های طراح باورانه غیر مفید و زائد خواهند بود: "به نظر می رسد که طراحی شده باشد، بنابراین باید طراح وجود داشته باشد، و می دانیم که طراح وجود دارد زیرا به نظر می رسد طراحی در کار باشد."
بخش بزرگی از مشکلات علمی طراحی هوشمند حیات این است که استدلال های آن ها نمی تواند راه درستی را برای باطل کردن خود پیشنهاد کند (اصل ابطال گرایی پوپری (falsifiability) اصلی است که همه ی نظریات و فرضیات علمی ملزم به رعایت آن می باشند- مترجم). نظریات طراحی هوشمند به قدری مبهم هستند که حتی اگر توضیحات آن ها رد شوند، باورمندان به آن به راحتی می توانند به دنبال نشانه های جدیدی از طراحی بگردند. در نتیجه، پژوهشگران به طور کلی راهی برای ورود طراحی هوشمند به علم نمی یابند.
6- بسیاری از زیست شناسان تکاملی دیندار هستند و بسیاری از افراد مذهبی تکامل (فرگشت) را پذیرفته اند.
مستند اخراج شده، افرادی مانند ریچارد داوکینز، دنیل دنت، ویلیام پرووین و پل زاخاری مایرز را به تصویر می کشد که به بی خدا بودن نیز معروف می باشند. آن ها درباره ی این که چگونه دانش علمی آن ها، اعتقادشان را تصدیق کرد و چگونه در مواردی آن ها را به سوی بی خدایی هدایت کرد، سخن می گویند. البته، بررسی ها نشان می دهد که بی خدایی در میان دانشمندان شایع تر از عوام است.
با این وجود، فیلم در بیان این که فهم تکامل به ناچار به رد باور های دینی منجر می شود، دچار اشتباه است. فرانسیسکو آیالا (Francisco Ayala)، از دانشگاه کالیفرنیا، عصب شناس برجسته ای است که کشیش نیز شد و به دینداری خود به عنوان یک کاتولیک، ادامه داد. درست مانند کن میلر (Ken Miller)، زیست شناس تکاملی دانشگاه براون (Brown). هزاران زیست شناس در ایالات متحده با وجود آن که می دانند تکامل (فرگشت) درست است، به دین دار بودن خود ادامه می دهند. در ابعاد وسیع تر، میلیون ها تن از مردم، همزمان با پذیرش تکامل، ایمان دینی خود را حفظ کرده اند. پاپ ژان پل دوم نیز می گفت: تکامل زیستی به عنوان توضیحی برای منشا جسمانی بشر، با کاتولیک رومی سازگاری دارد.
طی مصاحبه ی بعد از پیش نمایش فیلم اخراج شده در دفتر نشریه ی ساینتیفیک امریکن همراه با مارک متیس، کمک تهیه کننده ی مستند، ما از وی پرسیدیم: چرا کن میلر در فیلم حضور نیافت؟ مارک متیس توضیح داد که حضور میلر در فیلم موجب "سردرگمی" بینندگان می شد. اما واقعیت این است که نشان دادن میلر، بحث های فیلم پیرامون این که همه ی زیست شناسان تکاملی خدا را رد می کنند، باطل می شود.
استفاده از مطالب تنها با ذکر نام وبلاگ "زندگی و علم" به عنوان مطلب مجاز است.
مطلب را در ساینتیفیک امریکن بخوانید.
بخش های مربوط:
