بسم الله الرحمن الرحیم


طبق روالی که در مقدمه ذکر شد، در بخش 1 توضیحات مایکل شرمر را خواندیم و اکنون جان رنی، زیست شناس و سردبیر مجله ی ساینتیفیک امریکن، در مورد عدم صداقت در فیلم بیشتر توضیح می دهد. ضمنا انتشار این مطالب، نشان دهنده ی تایید عقاید نویسندگان آن نیست (تصویر: جان رنی).

به ادامه مطلب مراجعه کنید.


 در فیلم علم هراسانه ی جدیدی که "اخراج شده: فهمیدن مجاز نیست" نام دارد، بن استین و دیگر سازندگان فیلم، به طور آشکار و جدی، استدلال می کنند که نظریه ی فرگشت چارلز داروین، راه را برای هولوکاست هموار کرده بود. منظورم از جدیت آن ها این است که بن استین مانند یک رنج دیده نقش بازی می کند (سخنرانی آغازین فیلم به خوبی به مخاطب این حس را القا می کند که گویا بن استین از عدم آزادی در مجامع علمی رنج می برد- مترجم) و کارگردان فیلم، بخش هایی گزینشی را که از صحبت های زیست شناسان تکاملی بریده است، در کنار کلیپ های آرشیوی از دوران هیتلر قرار می دهد تا مخاطب را برای یک ظلمت فکری آماده کند.


 کسی نمی تواند بیشتر از من شگفت زده شود، هنگامی که پی بردم تهیه کنندگان فیلم بدون آن که دعوت شده باشند، به ما، سردبیر های ساینتیفیک امریکن، پیشنهاد یک پیش نمایش خصوصی را داده اند (در مقدمه در مورد این ملاقات توضیح داده شد). با توجه به این که مواضع مجله ی ما نسبت به نظریه ی تکامل و طراحی هوشمند بازتاب دهنده ی مسیر علم است، باید تعجب کنید که چرا آن ها (که مدعی علم هستند) آزرده خاطر شدند. در فیلم چیزی وجود نداشت که بتواند دیدگاه های ما را تغییر دهد و آن ها هم در فیلم قصد نقد علم را نداشتند؛ زیرا چیز زیادی وجود ندارد که بخواهند از آن سخن بگویند.


 این که سازندگان فیلم امیدوار باشند تا نقد های ما در تبلیغ آن ها مفید واقع شود، شرط بندی نسبتا مطمئنی به نظر می رسد: زیرا این انتقادات دلیل دیگری می شود بر این که هر نوع اشاره به طراحی هوشمند، مورد تهاجم سازمان های متعصب قرار می گیرد (تصور کنید که بن استین مانند جک نیکلسون در فیلم A few good men فریاد می زند: شما نمی توانند حقیقت را کنترل کنید!). بنابراین ما می توانیم به راحتی این فیلم را نادیده بگیریم؛ شاید هدف آن ها نیز از آمدن به دفتر ما همین باشد.


 متاسفانه فیلم اخراج شده (Expelled) آن قدر مخرب است که نشود آن را نادیده گرفت. مانند کار های پیشین طرفداران طراحی هوشمند، بیشتر مطالب تهاجمی این فیلم را نیز می توان بی اعتبار تلقی کرد. اما با توجه به ارتباط بی شرمانه ای که این مستند میان هولوکاست و زیست شناسی نوین برقرار می کند، نجابت انسانی ایجاب می کند که پاسخی به آن داده شود.


 هدف مستند اخراج شده (expelled) این است که تبدیل به نسخه ی خلقت گرای مستند 911 فارنهایت (Fahrenheit 911؛ مستندی سیاسی به کارگردانی مایکل مور) شود. به همین منظور بسیاری از ترفند های طنز مایکل مور را تقلید می کند: تاکید بر بیچارگی کارگردان با نشان دادن راه پر پیچ و خم او برای مصاحبه، دادن پاسخ های حساب شده به مصاحبه شوندگان با استفاده از کلمات طعنه آمیز فیلم های قدیمی و غیره. کارگردان مستند اخراج شده، ناتان فرانکووسکی (Nathan Frankowski)، انصافا در این تکنیک ها ماهر است در حالی که او نصف مایکل مور هم نیست (منظورم هر دو معنای کلمه است!).


 فیلم با سخنرانی پیروزمندانه ی بن استین، نویسنده ی نشریات اقتصادی، چهره ای رسانه و نویسنده ی سخنرانی های نیکسون، در سالن سخنرانی پر از جمعیت یک کالج آغاز می شود. استین توضیح می دهد که دلیل سخنرانی اش این است که اخیرا متوجه یک "جریان خطرناک" شده است: پیشرفت یک علم بی خدا، ماتریالیستی و تکاملی (فرگشتی) و نیز بی میلی آکادمی ها برای اندیشیدن در مورد ایده های خداباورانه. سپس ترکیبی از فیلم های کوتاهی نمایش داده می شوند که در آن ها ریچارد داوکینز، دنیل دنت و دانشمندانی دیگر در حال تحقیر دین یا طراحی هوشمند هستند بدون آن که توضیحی بدهند. استین اصرار می کند: "آزادی اساس آمریکاست!" و هیاهو می کند که آن دانشمندانی که علاقه مند به تجربه و آزمایش قدرتی غیبی و ماورایی هستند، مورد ستم واقع شده اند. استین و در کل، فیلم مستند اخراج شده (expelled) اظهار می کند که دانشمندان در رد استدلال های مذهبی به اندازه ی نازی ها یا شاید استالینیست ها متعصب شده اند. فیلم در این مورد ابهام دارد.


 فیلم های مربوط به دوران شوروی سابق مرا گیج کرده است. آیا بن استین نمی داند که استالینیست ها نظریه ی تکامل و داروینیسم را به عنوان توجیه زیست شناختی کاپیتالیسم رد می کردند؟ و نمی داند آن ها، این نظریه را با نظریه ی ایدئولوژیکی، مخرب و خطرناک خود یعنی نظریه ی لیسنکوییسم جایگزین کردند؟ آیا استین فکر می کند علاقه مندان به سینما به این موضوع پی نخواهند برد؟


 باید یادآور شوم که استین و فیلم مستند اخراج شده، بر خلاف من به ندرت به واژه ی "دانشمندان" اشاره می کنند و آن ها را معمولا داروینیست خطاب می کنند. واژه ی "تکامل (فرگشت)" نیز در این نوشتار، اشاره به چیزی دارد که در کل فیلم اخراج شده داروینیسم خطاب می شود. شرط چنین خطابی این است که بازگشتی غیر عادی به گدشته داشته باشیم؛ زیرا در زیست شناسی نوین کسی تنها به ایده های ابتدایی داروین پایبند نیست. بیشتر پژوهشگرانی از چنین ارتباط دائمی تاریخی رنجیده می شوند، خود را نئو داروینیست می نامند. زیرا علم تکامل امروز مباحث متنوعی مانند همزیستی، انتخاب خویشاوند و ژنتیک تکوینی را در بر می گیرد (گرچه برخی از زیست شناسان مانند ارنست مایر معتقدند که با وجود تحولات شدید در نظریه ی تکامل، باز هم داروینیسم نام مناسبی است- مترجم).


 انتخاب چنین واژگانی از سوی بن استین عمدی است. او می خواهد اندیشه ی مخاطب را نسبت به تکامل زیستی، به عنوان یک علم واقعی که توسط حقایق قابل آزمایش و استدلال های منطقی حمایت می شود، متوقف کند و مخاطب این طور فکر کند که داروینیسم یک ایدئولوژی جزم اندیش (Dogmatic) و خداناباورانه و وابسته به مارکسیسم است.


 فیلم سپس به سراغ افرادی می رود که مدعی است مورد آزار و اذیت داروینیست ها قرار گرفته اند. در میان آن ها ریچارد استرنبرگ نخستین فرد است. او سردبیر سابق نشریه ی انجمن زیست شناسی واشنگتن است و کسی است که مقاله ی استفان مایر در مورد طراحی هوشمند را منتشر کرد. استرنبرگ به استین می گوید که به دنبال انتشار آن مقاله، مقام سردبیری، موقعیت سابق خود در موزه ی ملی تاریخ طبیعی اسمیتسون و نیز دفتر اولش را از دست داد. او در حالی که کمی از قربانی شدن ادعایی خود مغرور به نظر می رسد، می گوید که همکارش وی را به "تروریست فکری" تشبیه کرده بود.


 از آن جا که کوچک ترین اشاره ای در فیلم نمی شود، نکته ای که ممکن است بیشتر بینندگان مستند اخراج شده درنیابند این است که پرونده ی استرنبرگ آن طور که می گوید نیست. زیست شناسان انتخاب استرنبرگ را برای انتشار مقاله تنها به دلیل حمایت از طراحی هوشمند مورد انتقاد قرار ندادند؛ دلیل دیگر این انتقاد بود که او مقاله را بدون ارجاع به منتقدان متخصص و غیر وابسته ی دیگر، شخصا تایید کرده بود. او از مقام سردبیری برکنار نشد. در واقع مقاله ای که او منتشر کرده بود، طبق برنامه ریزی انجام شده، آخرین مقاله ی او به عنوان سردبیر بود. او شغلش را در موزه ی اسمیتسون از دست نداد. منصب او در آن جا، همکار پژوهشی بود و اصلا در استخدام موزه نبود. همکاری وی محدود به یک بازه ی زمانی بوده است و هنگامی که این مدت پایان یافت، دوباره تمدید شد. جا به جایی دفترش هم پیش از انتشار مقاله برنامه ریزی شده بود.


 دفتر نماینده ی کنگره، مارک سودر (Mark Souder)، در ضمیمه ای به گزارش غیر رسمی کنگره (دانلود)، به این حقایق تعجب آور استناد کرده است (دانلود ضمیمه). در فیلم برای حمایت از اظهارات استرنبرگ به این گزارش استناد می شود. موضوع استرنبرگ دست کم از چیزی که در مستند دیده می شود، بسیار پیچیده تر و سوال برانگیز تر است. دیدگاه یک طرفه ی فیلم، چه در نتیجه ی تحقیقات ضعیف باشد و چه در نتیجه ی تبلیغات حساب شده و عامدانه، در هر صورت اطلاعات را به طور کامل منعکس نمی کند.


 بقیه ی به ظاهر قربانیان موجود در فیلم نیز این چنین اند. کارولین کروکر (Caroline Crocker)، یک معلم زیست شناسی است که مدعی است صرفا به دلیل اشاره به طراحی هوشمند، از شغل خود در دانشگاه جرج میسون برکنار شد. فیلم اصلا اشاره نمی کند که او دقیقا چه گفته است و چرا به اظهارات او اعتراض کرده اند. پاملا وینیک (Pamela Winnick) گزارشگر ادعا می کند که پس از نوشتن مطلبی اعتراض آمیز پیرامون فرگشت و طراحی هوشمند، مورد اذیت و آزار قرار گرفته است. ما نمی دانیم او دقیقا چه نوشته است اما شنیده ایم که او با انزجار ادعا کرده است که "داروینیسم زندگی انسان را بی ارزش کرده است." فیلم فراموش کرده است که اشاره کند وینیک نویسنده ی کتاب "خدای حسود: جنگ صلیبی علم علیه دین" است- عنوانی که بی طرفی او را لکه دار می کند.


 بی اعتباری روایت فیلم هنگامی واضح تر می شود که بن استین با بروس چپمن (Bruce Chapman) رییس انستیتو دیسکاوری، یعنی قلب طرفداری از طراحی هوشمند، گفتگو می کند. بن استین می پرسد: "آیا کاری که انستیتوی دیسکاوری برای پشتیبانی از آموزش طراحی هوشمند در کلاس های علمی انجام داده است، تلاش برای آن است که دین را مخفیانه به مدارس بازگردانند؟" چپمن پاسخ می دهد: "نه". هیچ اشاره ای نیز به سند بدنام "Wedge" نمی شود؛ بیانیه ای لورفته از انستیتوی دیسکاوری که استراتژی مخالفت با تکامل و تحریک عموم مردم علیه ماتریالیسم علمی را طراحی می کند. این استراتژی به منزله ی نخستین گام برای مذهبی کردن جامعه است. شاید استین این دو موضوع را مرتبط نداند، اما آیا یک فیلم صادقانه، به مخاطبان خود برای قضاوت در مورد خودش، اعتماد نمی کند؟


استفاده از مطلب تنها با ذکر نام "زندگی و علم" به عنوان منبع مجاز است.


مطلب را در ساینتیفیک امریکن بخوانید.


 مطالب مرتبط:


 نقد های ساینتیفیک امریکن بر مستند اخراج شده- مقدمه

 بخش 1: تهاجم غیر علمی بن استین به داروینیسم

 بخش 3: 6 چیز که بن استین نمی خواهد درباره اخراج شده بدانید