در گردآوری متن زیر، معادلی را برای برخی واژه ها توسط بنده پیشنهاد شده است که نظیر آن را قبلا مشاهده نکرده ام. اگر معادل بهتر یا رسمی تری سراغ دارید لطفا به بنده انتقال بدهید.

به ادامه مطلب مراجعه کنید.

 گونه زایی (speciation)، چگونگی تشکیل یک گونه جدید است. طی نسل ها، یک جمعیت نسبت به شرایط اولیه خود دستخوش تغییرات گسترده ای می شود اما تا هنگامی که از نظر تولید مثلی از دیگر افراد گونه جدا نشده، اعضای آن هنوز از اعضای همان گونه هستند. از یک گونه منفرد، به دو صورت می تواند گونه های جدیدی به وجود بیاید:

 الف) آناژنز (anagenesis) یا تکامل تبارزایشی (phyletic evolution): تبدیل تمام افراد یک جمعیت به گونه ای جدید و متمایز در طول زمان [بدون افزایش تنوع زیستی].

 ب) کلادوژنز (cladogenesis) یا تکامل انشعابی (diversifying evolution): انشعاب دو گونه جدید از یک گونه نیایی منفرد.

تفاوت در کلادوژنز و آناژنز
 
 چهار نوع طبیعی از گونه زایی شناخته شده است که در زیر به آن ها اشاره می شود:

 1- گونه زایی دگر میهنی (allopatric speciation): هنگامی رخ می دهد که یک جمعیت اولیه، توسط یک مرز جغرافیایی و فیزیکی به دو گروه تقسیم می شود. جدایی فیزیکی دو جمعیت همیشه موجب جدایی تولید مثلی کامل نمی شود: برقراری ارتباط فیزیکی مجدد، می تواند منجر به رابطه آمیزشی پیشین بشود. اما اگر هنگام جدایی، دو جمعیت آن قدر متفاوت شوند که با وجود تماس نتوانند آمیزش موفق داشته باشند، گونه زایی دگر میهنی رخ داده است.


  نمونه های زیادی در طبیعت برای گونه زایی دگر میهنی وجود دارد. یکی از جالب ترین نمونه ها، تجربه ای 28 ساله توسط Peter R.Grant و B. Rosemary Grant، می باشد. این دو از سال 1981، جمعیتی از سهره های متوسط زمینی (Geospiza fortis) را که به جزیره Daphne Major از مجمع الجزایر گالاپاگوس مهاجرت کرده بود، زیر نظر گرفتند. در نسل چهارم، یک خشکسالی شدید رخ داد که دودمان این جمعیت را به یک خواهر و برادر کاهش داد. این دو با هم آمیزش کردند و تا سال 2009، از این دودمان افرادی با آواز و مورفولوژی (ریخت شناسی) غیر معمول حاصل شدند که با وجود قدرت آمیزش با یکدیگر، قادر به آمیزش با افراد گونه G.fortis نبودند. این مورد نه تنها مدرکی بر وقوع گونه زایی دگر میهنی در سهره های مورد مطالعه داروین بود، بلکه نشان می داد گونه زایی می تواند طی مدت اندکی اتفاق بیافتد.

 2- گونه زایی پیرامون میهنی (peripatric speciation): این مورد در واقع نمونه خاصی از گونه زایی دگر میهنی است. با ورود زیرمجموعه کوچکی از یک جمعیت بزرگ به کنامی جدید، آن ها در نزدیکی محدوده جمعیت اولیه منزوی می شوند. طی نسل ها، این گروه از نظر تولید مثلی از جمعیت اولیه جدا می شود. تفاوت اصلی میان گونه زایی دگر میهنی و پیرامون میهنی آن است که در گونه زایی پیرامون میهنی، یکی از جمعیت ها بسیار بزرگ تر از جمعیت دیگر است.

 نمونه ای از این گونه زایی، در تکامل خرس های قطبی (Ursus maritimus) از نوعی خرس گریزلی (Ursus arctus) رخ داده که زمانی در ایرلند زندگی می کرده است.


3- گونه زایی درون میهنی (parapatric speciation): در این نوع گونه زایی، مرز جغرافیایی میان افراد جمعیت وجود ندارد. این گونه زایی مخصوص جمعیت هایی است که در یک منطقه وسیع پراکنده شده اند. گرچه افراد نزدیک می توانند با هم آمیرش داشته باشند، اما همین افراد قادر به آمیزش با افراد دور تر نیستند. تحت این جدایی و تحت فشار های انتخابی متفاوت، جمعیت های دور از هم از نظر تولید مثلی دست خوش تغییر می شوند.

مدلی برای نمایش گونه زایی درون میهنی در گیاه Anthoxanthum odoratum
انواع نزدیک به معادن، برای مقاومت در برابر عناصر سمی سازش یافته اند

4- گونه زایی هم میهنی (sympatric speciation): این نوع گونه زایی، مناقشه برانگیز بوده است. در این نوع، بدون آن که مانعی از آمیزش افراد جمعیت جلوگیری کند، گونه زایی رخ می دهد. این گونه زایی به طور وسیعی در تکامل گیاهان نقش داشته است. یکی از مثال های آن، پلی پلوئیدی است که می تواند منجر به تشکیل سریع یک گونه شود و به دو صورت دیده می شود:

الف) اتو پلی پلوئیدی (autopolyploidy): افزایش تعداد کروموزوم ها که تنها از یک گونه نیایی می آیند. خطا در میوز، گامت هایی را به وجود می آورد که تعداد کروموزوم آن ها کاهش نیافته است. از لقاح این گامت ها گونه جدیدی به وجود می آید.


ب) آلو پلی پلوئیدی (allopolyploidy): افزایش تعداد کروموزوم ها که از دو گونه نیایی متفاوت اما خویشاوند منشا می گیرند.


 مثال هایی از این گونه زایی در جانوران نیز وجود دارد. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد ماهیان آبنوس سه خاره که در رود و دریاچه زندگی می کنند طی گونه زایی هم میهنی جدا شده اند. قطعاتی از ژنوم این دو یافت شده است که باعث می شوند بین دو گونه دریاچه و رود جدایی باشد؛ حتی اگر افراد دو گونه در کنار یکدیگر آمیزش کنند.

 می توان به این لیست گونه زایی مصنوعی (artificial speciation) را نیز اضافه کرد؛ زیرا دانشمندان گاهی در مطالعات آزمایشگاهی گونه های جدیدی ثبت می کنند. خلاصه مطالب بالا را می توان به صورت شکل زیر آورد:


منابع:

(دانشگاه میامی)